آیا پنل خورشیدی سرطان زاست؟ پاسخ کوتاه و علمی این است: خیر، تا امروز هیچ مدرک معتبر پزشکی یا محیط زیستی ثابت نکرده که پنلهای خورشیدی باعث سرطان یا بیماری برای انسان شوند. اما این نگرانی بیدلیل هم نیست، چون همیشه وقتی تکنولوژی جدیدی وارد خانهها میشود، سوالهایی درباره سلامت انسان مطرح میشود.
در ادامه این مطلب، با بررسی دقیق خواهیم دید که آیا پنل خورشیدی برای انسان ضرر دارد؟ ممکن است چه عوارضی برای خانه و محیط داشته باشد و آیا تابش یا مواد سازنده آن تهدیدی برای سلامتی محسوب میشود یا نه. اگر شما هم به فکر خرید پنل خورشیدی یا نصب پنل خورشیدی هستید و نگران اثرات آن روی بدن یا فضای خانهاید، ما این مقاله از ان سولار را به عنوان پاسخی درست، به زبان ساده و مستند برای شما نوشتهایم.
فهرست مطالب
آیا پنل خورشیدی برای انسان ضرر دارد؟
تا امروز هیچ مدرک قطعی و مستندی نشان نداده که پنل خورشیدی سرطان زاست یا اینکه بطور معمول باعث بیماریهای جدی برای انسان شود. مطالعات در زمینه میدانهای الکترومغناطیسی، تابش و ترکیبات شیمیایی به کار رفته در پنلها نشان دادهاند که اگر طراحی و نصب به درستی انجام شود، ریسک قابل توجهی برای سلامت ایجاد نمیشود. با این حال، نگرانیهایی، به خصوص درباره مواد خاص و شرایط بسیار نادر، وجود داشته که باید به آنها نگاه دقیق بیندازیم. برای اینکه قضاوتی دقیق داشته باشیم، موضوع را در 4 بعد بررسی میکنیم:
بیشتر بخوانید: انواع پنل خورشیدی
میدانهای الکترومغناطیسی (EMF) و تابش
- پنلهای خورشیدی و اجزای سیستم (مانند اینورتر و کابلها) تولید میدانهای الکتریکی و مغناطیسی در فرکانس پایین (ELF) میکنند، اما شدت این میدانها بسیار کم است. تجزیه و تحلیلهای دانشگاهی نشان میدهد که میدان تولید شده در سیستمهای خورشیدی مشابه با میدان هایی است که بسیاری از وسایل خانگی تولید میکنند (یخچال، تلویزیون و…).
- سازمانهایی مثل آژانس بینالمللی تحقیقات سرطان (IARC) میدانهای ELF را در دسته «احتمالا سرطانزا» (برای برخی سرطانهای خاص، مخصوصا لوسمی کودکان) قرار دادهاند، ولی تاکید کردهاند شواهد بسیار ضعیف است و تاثیرات واضح دیگری هنوز اثبات نشدهاند.
- از آن جا که اغلب پنلها و سیمها در فاصلهای از محل زندگی نصب میشوند (سقف یا پشت بام)، فاصله باعث کاهش شدید شدت میدان میشود و عملا برای انسان در منزل، میدان قابل توجهی باقی نمیماند.
تابش (نور خورشید، اشعه ماوراء بنفش)
- یکی از نگرانیهایی که احتمال دارد مطرح شود این است که پنل خورشیدی تابش مضر (مثل اشعه UV یا امواج خاص) تولید میکند. اما حقیقت این است که پنلها خودشان منبع تابش نبوده و فقط انرژی خورشید را تبدیل میکنند. مطالعات مختلف تاکید دارند که سیستمهای فتوولتائیک «اشعه مضر قابل توجهی» برای اطراف تولید نمیکنند.
- آنچه ممکن است رخ دهد، تابشی است که از خورشید به فرد میرسد؛ اما این تابش ارتباطی با پنل ندارد بلکه به شرایط نوری محیط مربوط است که همیشه وجود دارد. حتی در بررسی تابش و سرطان، اشعه UV خورشید خود یکی از عوامل شناخته شده برای سرطان پوست است، که ارتباطی با صفحه های خورشیدی ندارد.
مواد شیمیایی و ترکیبات داخل پنل
- برخی پنلها حاوی عناصر کم یاب یا فلزات سنگینی هستند، مثلا شاید در برخی پنلهای نازک (thin-film) ترکیباتی مانند کادمیم (Cd) یا سلیکنهای خاص به کار رفته باشند. اگر این مواد به هوا، آب یا محیط زیست نشت کنند، در شرایط خاص امکان اینکه خطری برای سلامتی ایجاد شود، محتمل است.
- اما نکته مهم این است که در طراحی استاندارد و با کیفیت معمول، این عناصر در لایههای محافظ (encapsulation) محصور میشوند و نشت آنها بسیار ناچیز است. مگر در شرایط شکست جدی یا صدمه شدید به پنل ممکن است نشت کنند.
- به عنوان مثال، گزارشی از مطالعات سیستمهای فتوولتائیک میگوید:
«امکان دارد فقط بخشی از پنلها مقدار بسیار کمی سرب (lead) در اتصالات داشته باشند» که ریسک بالقوه آن نسبت به مزایای سیستم بسیار پایین است.
نکات مهم، مخاطرات شغلی و استثناها
- برای نصبکنندگان، تعمیرکاران و کسانی که به طور مستمر در تماس نزدیک با پنلهای خورشیدی هستند، خطرات فیزیکی مانند شوک الکتریکی، سقوط از ارتفاع، بریدگی ناشی از شیشه و تماس با گرد و غبار حین برش و نصب وجود دارد. اینها نه سرطان هستند و نه موضوعات تابشی، بلکه خاطرات محیط کاری محسوب میشوند.
- در صورتی که پنلها کیفیت پایین داشته باشند، یا استانداردهای ساخت رعایت نشده باشد، یا پنلها در طول زمان دچار آسیب جدی شوند، امکان نشت ناچیز مواد وجود دارد؛ اما این موارد استثنایی خوانده میشوند و در سیستمهایی با کنترل کیفیت مناسب به ندرت رخ میدهند.
بیشتر بخوانید: پنل خورشیدی چیست و چگونه کار میکند؟
عوارض پنل خورشیدی برای خانه و محیط
وقتی درباره اینکه آیا پنل خورشیدی عوارض دارد صحبت میکنیم، اغلب ذهن به سمت سلامت انسان میرود، اما واقعیت این است که تاثیرات محیطی و خانه نیز در شرایط خاص ملموس هستند. در این بخش، نگاهی دقیق به مشکلاتی که هنگام خرید پنل خورشیدی یا استفاده از آن در خانه یا محیط اطراف به وجود میآیند، میاندازیم، نکاتی که در متنهای عمومی کمتر به آنها پرداخته شده است.
فشار سازهای، بار اضافی و استحکام سقف
زمانی که شما اقدام به نصب پنل خورشیدی بر روی سقف منزل میکنید، باید وزن پنلها، ساختار نگهدارنده و فشار ناشی از باد، برف و باران محاسبه شود. اگر سازه سقف مناسب طراحی نشده باشد، پنلها باعث شکست سقف یا نفوذ رطوبت خواهند شد. ضمن اینکه در مناطقی که برف سنگین فرو میریزد یا باد شدید میوزد، بار دینامیک باعث آسیب مکانیکی به اتصالات میگردد.
در صورت نصب نادرست نیز این احتمال وجود دارد که وضعیت لرزش یا ارتعاش ایجاد شود که به مرور لق شدن اتصالات یا ایجاد ترکهای ریز در سقف را به همراه دارد.
مشکلات برق خانه، نویز و اتصال نامناسب
وقتی یک سیستم سولار به شبکه برق خانه متصل میشود، مشکلات الکتریکی ایجاد میکند:
- نوسانات ولتاژ یا جریان، به خصوص اگر سیستم اینورتر به درستی همزمان نشده باشد، دستگاههای حساس خانه را تحت تاثیر قرار میدهد.
- نویز الکتریکی یا تداخل در خطوط برق ناشی از تبدیل DC به AC بر برخی تجهیزات خانه مانند تجهیزات الکترونیکی و مخابراتی تاثیر میگذارد.
- اگر سیم کشی، فیوزگذاری یا اتصال زمین به خوبی انجام نشده باشد، خطر اتصال کوتاه یا جریانهای غیرمجاز وجود دارد.
تابش بازتابی و تاثیر بصری
پنلهای خورشیدی، مخصوصا مدلهای براق یا نوع خاصی از سلولها، مقداری بازتاب نور دارند که برای ساختمانهای مجاور یا خانههای همسایه موجب خیرگی یا انعکاسهای نوری میشود. این موضوع در شهرهای متراکم اهمیت دارد، زیرا با اینکه بازتاب باعث آزار چشمی نمیشود اما در برخی مواقع باعث افزایش دما یا خیرگی جزئی میشود که خانههای مجاور را تحت تاثیر قرار میدهد.
نشت آب یا رطوبت، آسیب درزها و شرایط جوی
اگر در نصب، عایقبندی کافی بین پنل و سقف رعایت نشده باشد، امکان نفوذ آب و رطوبت به زیر پنلها و لایههای سقفی وجود دارد. همچنین در شرایط یخ زدگی، انبساط و انقباض متناوب به درزها فشار آورده و باعث ترک خوردن یا نشستهای ریز در سقف میشود. البته که در مناطقی با باران اسیدی، قطرات باران به مرور بر لایه پوشش و شیشه پنلها اثر میگذارند و خوردگی یا کاهش کارایی را به دنبال میآورند.
بیشتر بخوانید: نگهداری پنل خورشیدی
پسماند، بازیافت و آلودگی محیطی
از منظر محیطی، یکی از مهمترین چالشها در آینده، مدیریت پنلهای فرسوده است. هنگامی که پنلها به پایان عمر خود میرسند، اگر پسماند پنل خورشیدی به نحو صحیح مدیریت نشود، مشکلاتی ایجاد میشود:
- بعضی پنلها حاوی فلزات سنگین یا ترکیبات سمی مانند کادمیم، سرب، یا ترکیبات بازداری آتشسوزی هسنتد. اگر پنل شکسته یا تحت حرارت بالا باشد، امکان نشت این مواد وجود دارد.
- مطالعات نشان دادهاند که پنلهای خورشیدی عمدتا از شیشه و آلومینیوم تشکیل شدهاند که قابل بازیافت هستند و در بسیاری موارد تا حدود 95 درصد از مواد را میتوان بازگرداند.
- اگر پسماندها در محل دفن عادی ریخته شوند و شرایط کنترل شده نداشته باشند، احتمال نفوذ برخی فلزات به خاک و آب زیرزمینی وجود دارد.
اثرگذاری بر اکوسیستم و تنوع زیستی
خصوصا در پروژههای بزرگ (نه صرفا نصب روی خانهها)، تاثیرات محیطی مشهودتر است:
- برای احداث مزرعه خورشیدی، به تخریب پوشش گیاهی یا درختان، اصلاح زمین و جادهسازی نیاز است که زیستگاه حیوانات و گیاهان را مختل میکند.
- در برخی پروژههای عظیم، آب برای شستشوی دستگاهها یا خنکسازی (در سیستمهای حرارتی، نه فتوولتائیک معمولی) مصرف میشود که روی منابع آبی محلی تاثیر میگذارد.
- همچنین در برخی موارد خاص، تمرکز نور در پروژههای خورشیدی متمرکز (CSP) باعث آسیب به پرندگان یا حشرات شده که وارد مسیر پرتوهای متمرکز میشوند.
آتشسوزی، ایمنی و خطرات ساختاری
عوارض پنل خورشیدی برای خانه به این صورت است که اگر برق و سیمکشی نامناسب باشد یا اتصلات به درستی محافظت نشده باشند، امکان جرقهزنی و آتش وجود دارد. در هنگام حریق ساختمان، پنلها در روند اطفاء مشکل ایجاد میکنند، زیرا سیستم همچنان فعال است (در بخش بین پنل و نقطه قطع) و جان آتش نشانان را به خطر مییندازد.
از سوی دیگر اگر پنلها به بخشی از سقف متصل باشند که زیرساخت ضعیفی دارد، در شرایط بحرانی (زلزله، باد شدید، بارش برف زیاد) این احتمال وجود دارد که پنلها به داخل ساختمان سقوط کنند و خسارت فیزیکی ایجاد کنند.
در مجموع، اگر سیستم به درستی طراحی شود، در پاسخ به سوال اینکه پنل خورشیدی چه ضرری برای انسان دارد؟ باید بگوییم که مجریان نصب خبره داشته باشید و نکات ایمنی رعایت شوند، در نتیجه عوارض پنل خورشیدی برای خانه و محیط در حالت عادی بسیار کم یا حتی صفر خواهد بود. اما آگاهی از این موارد به شما کمک میکند هنگام خرید پنل خورشیدی یا تصمیمگیری درباره جهت پنل خورشیدی و محل نصب، انتخابی درست داشته باشید.
بیشتر بخوانید: پنل خورشیدی در شب
بررسی عوارض پنل خورشیدی
در پاسخ به سوال آیا پنل خورشیدی سرطان زاست؟ یا آیا پنل های خورشیدی برای انسان ضرر دارد؟ باید گفت که شواهد علمی قوی نشان نمیدهد که پنل خورشیدی به طور مستقیم باعث سرطان شود. اما در بررسی عوارض پنل خورشیدی، باید به نکاتی توجه کرد که بیشتر مربوط به ساخت، چرخه عمر و شرایط اضطراری است، نه عملکرد روزمره آن.
مطالعات نشان میدهند که هنگام تولید و پایان عمر پنلها، مواد شیمیایی مانند کادمیم، سرب یا ترکیبات نیمه هادی در صورت نشت یا دفع ناصحیح، تهدیدی برای محیط و سلامت هستند. ولی در شرایط نرمال و تحت پوشش مناسب، این مواد در لایههای محافظ پنل محصور میشوند و ریسک نشت آنها بسیار پایین است.
در مطالعاتی که سلامت عمومی را بررسی کردهاند، آمده است که میدانهای الکترومغناطیسی تولیدی توسط پنلها (و اجزای همراهشان مانند اینورتر) در سطحی بسیار پایین هستند و مقایسه با دستگاههای معمول خانگی نشان میدهد که تفاوتی ایجاد نمیکنند.
همچنین گزارش “Health and Safety Impacts of Solar Photovoltaics” میگوید:
«خطرات مرتبط با سلامت عمومی بسیار ناچیزند و مزایای محیطی پنلها (کاهش آلایندهها و انتشار گازهای گلخانهای) به مراتب بیشتر است.»
دکتر Tommy Cleveland در گزارش خود نوشته:
«ریسک سمی بودن پنلهای فتوولتائیک در مواجهه عمومی بسیار ناچیز است و به طور چشمگیر کمتر از خطرات روزمرهای مانند رانندگی است.»
در نهایت، نقطهای که باید به آن توجه ویژه داشت، مسئله مدیریت پسماند پنلهاست. وقتی پنلها فرسوده شوند، اگر به صورت ایمن جمعآوری، بازیافت یا دفع نشوند، احتمال نشت فلزات سنگین به خاک و آب زیرزمینی وجود خواهد داشت.
پس پنل خورشیدی چه ضرری برای انسان دارد؟ در استفاده عادی تقریبا هیچ ضرری. یا پنل خورشیدی عوارض دارد؟ بله، در شرایط خاص تولید، آسیب شدید یا اگر مدیریت نشود در پایان عمر، اما با طراحی درست، نظارت و استاندارد مناسب، این عوارض کنترل پذیر هستند.
بیشتر بخوانید: وام پنل خورشیدی
سخن پایانی
در پایان، پاسخ روشن و علمی به پرسش «آیا پنل خورشیدی سرطان زاست؟» این است: خیر، پنل خورشیدی برای انسان ضرر مستقیم ندارد و هیچ پژوهش معتبر جهانی چنین ارتباطی را تایید نکرده است. نگرانیها بیشتر مربوط به مراحل تولید یا دفع نادرست پنلها است و استفاده روزمره از آنها در خانه یا محل کار خطری ندارد.
بنابراین اگر شما قصد خرید پنل خورشیدی یا نصب پنل خورشیدی را دارید، با انتخاب برند معتبر و نصب اصولی، هیچ دلیلی برای نگرانی از نظر سلامتی وجود ندارد. در واقع، پنلهای خورشیدی با کاهش مصرف سوختهای فسیلی و آلودگی هوا، به سلامت محیط و انسان کمک میکنند.
به زبان ساده، استفاده از انرژی خورشیدی تهدیدی برای بدن نیست و حتی گامی سالم، ایمن و آیندهنگرانه برای خانه و زمین ماست.
بیشتر بخوانید: عمر پنل خورشیدی
سوالات متداول
آیا پنل خورشیدی سرطان زاست؟
خیر. هیچ مدرک علمی معتبری نشان نداده است که پنل خورشیدی باعث سرطان شود. مواد سازنده آن در زمان استفاده، تابش یا انتشار خطرناکی برای بدن انسان ندارند.
آیا پنلهای خورشیدی برای انسان ضرر دارند؟
خیر، در حالت استفاده عادی هیچ ضرری برای انسان ندارند. تنها در زمان تولید یا بازیافت نادرست این احتمال وجود دارد که مواد شیمیایی به محیط نشت کنند که با رعایت استانداردها قابل پیشگیری است.
آیا پنل خورشیدی برای خانه عوارض دارد؟
خیر. در حقیقت پنل خورشیدی به خانه آسیب نمیزند؛ بلکه باعث کاهش مصرف برق و افزایش ارزش ملک میشود. تنها نکته مهم، نصب پنل خورشیدی توسط متخصصان معتبر است تا از مشکلات فنی جلوگیری شود.
منبع: